چه چیزهایی سبب حبط عمل می شوند؟
در آیات قرآن کریم عوامل متعددی برای حبط عمل نام برده شده که این عوامل عبارتند از:
1. قتل انبیاء علیهم السلام و یا مۆمنینی که امر به معروف می کنند. 21-22/ آل عمران
2. رعایت نکرده ادب محضر رسول خدا ص. 2/ حجرات
3. انزجار از آنچه رضایت خداوند در آن است و آن را نازل کرده است. 9،28/ محمد (صلی الله علیه وآله)
4. تبعیت از آنچه رضایت خداوند در آن نیست. 28/ محمد (صلی الله علیه وآله)
5. انکار احکام و عقاید مسلم دینی؛ مانند حقانیت معجزات و وجود آخرت. 147/ اعراف
6. نفاق. 68-69/ توبه
علامه طباطبایی (ره) معتقد است که گناهان دیگری به جز کفر نیز وجود دارند که سبب حبط عمل می شوند. ایشان
رعایت نکردن ادب محضر رسول خدا ص را از این گناهان می داند و در تفسیر آیه دو حجرات با اشاره به دو کاری که آیه
از آن نهی کرده است یعنی صدا را بر صداى پیغمبر ص بلندتر كردن و نیز بلند سخن گفتن در محضر آن حضرت را از
گناهانی می شمرد که به شهادت ظاهر آیه، باعث حبط بعضى از اعمال نیك انسان مىشوند
7. شرک. 88/ انعام، 17/ توبه، 65/ زمر
8. کفر. ریشه ای ترین عامل نابودی اعمال که می توان دیگر عوامل را هم به این عامل برگرداند همین کفر و انکار
است. اگر کسی در باور خود دچار چنین انحطاط عقیدتی شد به گونه ای که واقع آن انکار خدا و رسولش باشد تمام
اعمال نیکی که انجام داده بود و ثوابش بهشت بود نابود شده و هیچ اثری از آن باقی نمی ماند.
در آیات 217/ بقره، 22/ آل عمران،5/ مائده و چهار آیه دیگر به صراحت از کفر به عنوان عامل حبط عمل نام برده شده
است؛ اما می توان گفت شرک، نفاق، تکذیب و نپذیرفتن حکم خدا، همگی ریشه در یک موضوع دارند که آن، کفر
درون است.
محروم از ترازوی اعمال
به بیان ساده تر، کفر و انکار به منزله آتشی است که شخص با انداختن آن به
خرمن کارهای نیکی که انجام داده همه را خاکستر کرده و اثری از آن بر جا نمی
گذارد. چنین کسی در توشه خود دیگر حسنه ای ندارد که آن را در قیامت به ترازوی
سنجش اعمال بسپرد تا به اندازه ارزشی که دارد از آن بهره مند شود. برای همین
است که در قیامت برای چنین افرادی ترازو (ابزار سنجش اعمال) قرار داده نمی شود. قرآن کریم در این باره می
فرماید:أُوْلَئكَ الَّذِینَ كَفَرُواْ بَِایَاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقَائهِ فحََبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِیمُ لهَُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَزْنًا ؛ [6]آنان كسانى هستند
كه آیات پروردگارشان و دیدار [قیامت و محاسبه اعمال] را به وسیله او منكر شدند، [و] در نتیجه
اعمالشان تباه و بی اثر شده است و روز قیامت میزانى براى [محاسبه اعمال] آنان برپا نمىكنیم.
دلیل این کار هم روشن است. سنجش اعمال برای مشخص شدن میزان کار نیک یا همان حسنه ایست که افراد
توانسته اند آنها را به قیامت برسانند و اگر کسی هیچ کار نیکی نداشت و یا نتوانسته بود آن را به قیامت برساند؛
دیگر معنا ندارد اعمال او را بر میزان اعمال عرضه کنند؛ درست مانند کسی که مشتی براده آهن زنگ زده به زرگر
بدهد و از او بخواهد وزن طلای آن را محاسبه کند!
گناهان دیگری به جز کفر
علامه طباطبایی (ره) معتقد است که گناهان دیگری به جز کفر نیز وجود دارند که سبب حبط عمل می شوند. ایشان
رعایت نکردن ادب محضر رسول خدا ص را از این گناهان می داند و در تفسیر آیه دو حجرات با اشاره به دو کاری که آیه
از آن نهی کرده است یعنی صدا را بر صداى پیغمبر ص بلندتر كردن و نیز بلند سخن گفتن در محضر آن حضرت را از
گناهانی می شمرد که به شهادت ظاهر آیه، باعث حبط بعضى از اعمال نیك انسان مىشوند.[7]کفر و انکار به منزله
آتشی است که شخص با انداختن آن به خرمن کارهای نیکی که انجام داده همه را خاکستر کرده و اثری از آن بر جا
نمی گذارد. چنین کسی در توشه خود دیگر حسنه ای ندارد که آن را در قیامت به ترازوی سنجش اعمال بسپرد تا به
اندازه ارزشی که دارد از آن بهره مند شود. برای همین است که در قیامت برای چنین افرادی ترازو (ابزار سنجش
اعمال) قرار داده نمی شود
آیه شریفه این است:
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِیِّ وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُكُمْ وَ أَنْتُمْ
لا تَشْعُرُونَ ؛ اى اهل ایمان! صداى خود را از صداى پیامبر بلندتر نكنید و در برابر او بلند سخن نگویید
همانگونه كه با یكدیگر بلند سخن مىگویید كه در نتیجه، كارهایتان نابود مىشود و شما نمىدانید.
جالب است که زمینه ساز چنین نهی ای، دو تن از صحابه مشهور یعنی ابوبکر و عمر بودند که بر اساس برخى
روایات، این آیه درباره آن دو كه نزد پیامبر اختلاف نظر یافتند و بر سر یكدیگر فریاد زدند نازل شده است. [8] بخارى
مىگوید: این دو با این اقدام خود، در آستانه نابودى قرار گرفتند.[9]
معنای حبط اعمال در دنیا و آخرت
در بین آیات مربوط به حبط اعمال آیاتی وجود دارد که دنیا و آخرت را عرصه حبط عمل معرفی می کند. مانند آیه 217/
سوره بقره که می فرماید: حَبِطَت اعمالُهُم فِى الدُّنیا والأخِرَةِ . مرحوم طبرسى حبط عمل كافر در دنیا را موجب عدم
احترام جان و مال وى مىداند و حبط عمل در آخرت را موجب بطلان ثواب و استحقاق پاداش او. [10]
*****************
پی نوشت:
1. حَبِط: الْعَمَلُ حَبَطاً ... و حُبُوطاً فَسَدَ و هَدَرَ و ... أَحْبَطْتُ الْعَمَلَ و الدَّمَ بالْأَلِفِ أَهْدَرْتُهُ. (مصباح المنیر 2/118)
2. الفروق اللغویه، ص21
3. تعبیر دقیق تر این است که گفته شود خداوند متعال باطن آن عمل که بهشت و نعمتهای آن است را در قیامت به او عرضه خواهد کرد.
4. 160/ انعام
5. 89/ نمل
6. 105/ کهف
7. المیزان 18/308
8. تفسیر ابن كثیر 4/220 ، الدرالمنثور7/548 ، تفسیر قرطبى16/20
9. ابنكثیر، ج 4، ص 220؛ صحیح بخارى 8/184
10. مجمعالبیان 2/721
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند